İslami Altın Çağ, bilimin ve sanatın büyük gelişme kaydettiği bir dönemdi. 8. yüzyılın ortasında Abbasi Halifeliğinin başkenti Bağdat’ta başladı ve yaklaşık 500 yıl sürdü. Deney yapmanın ve modern bilimsel yöntemin temellerini attı. Aynı dönemde Avrupa’da, bilimsel düşüncesinin dinsel doğmanın sınırlamalarının üstesinden gelmesine daha birkaç yüzyıl vardı.

Tehlikeli Düşünme

Yüzyıllarca Katolik Kilisenin evren görüşü Aristoteles’in düşüncesine dayandırıldı; buna göre yer, büyün gök cisimlerinin yörüngesel merkezindeydi. Ardından, 1532 civarında, Polonyalı hekim Nicolaus Copernicus karmaşık matematiğiyle yıllarca uğraştıktan sonra, merkezinde Güneş olan sapkın evren modelini tamamladı. Sapkınlığın farkında olan Copernicus, dikkatli davranıp bunun yalnızca matematiksel bir model olduğunu ifade etti ve ölüm eşiğine gelinceye kadar bekleyip ondan sonra yayımladı; ama Copernicus’un modeli hızla taraftar kazandı. Alman astrolog Johannes Kepler, Felemenkli hocası Tycho Brahe’nin gözlemlerini kullanarak Copernicus’un teorisini geliştirdi ve Mars’ın, dolayısıyla diğer gezegenlerin yörüngelerinin elips oluğunu hesapladı. Gelişmiş teleskoplar İtalyan bilgin Galileo Galilei’nin 1610’da Jüpiter’in dört uydusunu saptamasına olanak verdi. Yeni evrenbilimin açıklayıcılık gücü inkar edilemez oluyordu.

Galileo düşen nesnelerin fiziğini araştırarak ve etkili bir zaman sayacı olarak sarkacı tasarlayarak bilimsel deneyin gücünü de gösterdi. Felemenkli Christiaan Huygens, Galileo’nun sarkacını kullanarak 1657’de ilk sarkaçlı saati yaptı. İngiliz filozof Francis Bacon bilimsel yöntemle ilgili düşüncelerini ortaya koyan iki kitap yazarak, deneye, gözleme ve ölçmeye dayanan modern bilimin teorik temelini geliştirdi.

Peşinen gürül gürül yeni keşifler geldi. Robert Boyle bir hava pompası kullanıp havanın özelliklerini araştırırken, Huygens ve İngiliz fizikçi Isaac Newton ışığın nasıl yol aldığına ilişkin karşıt teorilerle ortaya çıkıp optik bilimini pekiştirdiler. Danimarkalı astronom Ole Rømer, Jüpiter uydularının tutulma cetvellerinde tutarsızlık fark etti ve bunları kullanarak, ışık hızının yaklaşık bir değerini hesapladı. Rømer’in vatandaşı Piskopos Nicolas Steno eski bilgilerin çoğuna kuşkuyla bakıyordu ve hem anatomi hem jeoloji alanında kendi düşüncelerini geliştirdi. Stratigrafinin (kayaç katmanlarının incelenmesi) ilkelerini belirleyip, jeoloji için yeni bir bilimsel temel kurdu.

Mikro Dünyalar

17. yüzyıl boyunca teknolojideki gelişmeler en küçük ölçekte bilimsel keşiflere güç verdi. 1600’lerin başında Felemenkli gözlükçüler ilk mikroskopları geliştirdi; daha sonra Robert Hooke kendi mikroskobunu yaptı ve bulgularının güzel resimlerini çizerek, ilk kez pire gibi küçük böceklerin karışık yapısını açığa vurdu. Olasılıkla Hooke’un resimlerinden esinlenen Felemenkli manifaturacı Antonie van Leeuwenhoek yüzlerce mikroskop yaptı ve su gibi, daha önceden kimsenin bakmayı akıl etmediği yerlerde küçük yaşam formları buldu. Leeuwenhoek, “hayvancık” dediği protist ve bakteri gibi tek hücreli yaşam formlarını keşfetmişti. Bulgularını British Royal Society’ye (İngiliz Kraliyet Derneği) rapor edince, gerçekten böyle şeyler görüp görmediğini doğrulamak için üç rahip gönderildi. Felemenkli mikroskopçı Jan Swammerdam, yumurta, larva, pupa ve erişkinin, Tanrının yarattığı ayrı hayvanlar değil, bir böceğin gelişim evreleri olduğunu gösterdi. Aristoteles’e kadar geri giden eski düşünceler, bu yeni buluşlarla birlikte bir tarafa atıldı. Bu arada İngiliz biyolog John Ray, ilk ciddi sistematik sınıflandırma girişimine işaret eden büyük bir bitki ansiklopedisi hazırladı.

Matematiksel Analiz

Aydınlanmanın habercisi olan bu keşifler, modern bilimsel astronomi, kimya, jeoloji, fizik ve biyoloji disiplinlerinin temelini attı. Yüzyılın taçlandırıcı başarısı, Newton’ın hareket ve çekim yasalarını ortaya koyan bilimsel eseri Philosophiae Naturalis Principia Mathematica ile geldi. Newton fiziği iki yüzyıldan fazla bir süre fiziksel dünyanın en iyi tasviri olarak kalacaktı ve Newton ile Gottfried Wilhelm Leibniz’in birbirinden bağımsız geliştirdiği analitik hesaplama teknikleriyle birlikte, gelecekte bilimsel çalışmalara güçlü bir araç sağlayacaktı.

Bilimsel Devrim 1400 – 1700

1543 – Nicolaus Copernicus gün-merkezli bir evrenin ana hatlarını çizen De Revolutionibus Orbium Coelestium‘u (Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine) yayımlar.

1600 – Astronom William Gilbert, manyetizma üzerine bilimsel bir eser olan De Magnete‘yi yayımlar ve yerin mıknatıs olduğunu öne sürer.

1609 – Johannes Kepler, Mars’ın eliptik bir yörüngesi olduğunu öne sürer.

1610 – Galileo Jüpiter’in uydularını gözlemler ve yamaçlardan yuvarladığı toplarla deney yapar.

1620’ler – Francis Bacon bilimsel yöntemin ana hatlarını çizen Novum Organum Scientiarum ve The New Atlantis‘i yayımlar.

1639 – Jeremiah Horrocks Venüs’ün geçişini gözlemler.

1643 – Evangelista Torricelli barometreyi icat eder.

1660’lar – Robert Boyle hava basıncını araştıran New Experiments Physico-Mechanical, Touching the Spring of the Air and its Effects‘i yayımlar.

1665 – Micrographia‘da Robert Hooke dünyayı pirelerin, arıların ve mantarların anatomisiyle tanıştırır.

1669 – Nicolas Steno, katıların içindeki katıları (fosiller ve kristaller) yazar.

1669 – Jan Swammerdam, Historia Insectorum Generalis‘te böceklerin evreler halinde nasıl geliştiğini tarif eder.

1670’ler – Antonie van Leeuwenhoek basit mikroskoplarla tek hücreli organizmaları, spermi, hatta bakterileri gözlemler.

1676 – Ole Rømer, Jüpiter’in uydularını kullanarak ışığın belirli bir hızı olduğunu gösterir.

1678 – Christiaan Huygens, daha sonra Isaac Newton’ın parçacık olarak ışık düşüncesiyle karşılaştırılacak ışığın dalga teorisini ilan eder.

1686 – John Ray bitki krallığının ansiklopedisi Historia Plantarum‘u yayımlar.

1687 – Isaac Newton, Philosophiae Naturalis Principia Mathematica‘da kendi hareket yasalarının ana hatlarını çizer.