19. yüzyılda sentetik plastiğin keşfi, daha önce bilinenlerden farklı bir yığın malzemenin – hafif, paslanmayan, akla gelebilecek her şekle sokulabilen – yaratılmasının yolunu açtı. Plastikler doğal yolla oluşabilir; ama şimdi yaygın kullanımda olan plastiklerin tümü tamamen sentetiktir.
1907’de Belçika doğumlu Amerikalı mucit Leo Hendrik Baekeland, şimdi bakalit olarak bilinen, ticari açıdan başarılı ilk plastiklerden birini yarattı. Plastiğe özel niteliğini veren şey, moleküllerinin şeklidir. Yalnızca birkaç istisna dışında plastikler, çok sayıda küçük molekülün ya da monomerin oluşturduğu ve polimer olarak bilinen uzun organik moleküllerden oluşur. Çok az polimer, bitkilerdeki ana ağaçsı madde selüloz gibi, doğal yolla oluşur.
Doğal polimerler 1800’lerde hazırlanamayacak kadar çok karmaşık olmalarına rağmen, bazı bilim insanları bunları kimyasal tepkimelerden sentetik olarak meydana getirmenin yollarını araştırmaya başladı. 1862’de İngiliz kimyacı Alexander Parkes, Parkesine dediği sentetik bir selüloz biçimi yarattı.
Birkaç yıl sonra Amerikalı John Wesley Hyatt, selüloid olarak anılan başka bir selüloz biçimi geliştirdi.
Doğayı Taklit Etmek
Baekeland 1890’larda dünyanın ilk fotoğraf kağıdını geliştirdikten sonra, düşünceyi Kodak’a sattı ve parasıyla, kendi laboratuvar donanımı bulunan bir ev satın aldı. Burada sentetik şellak yaratma deneyleri yaptı.
Şellak, dişi lak böceğinin salgıladığı bir reçinedir. Mobilyalara ve diğer nesnelere dirençli, parlak bir kabuk kazandırmak için kullanılan doğal bir polimerdir.
Baekeland, kömür katranından elde edilen fenol reçineyi formaldehitle işleyerek, bir tür şellak meydana getirebileceğini anladı. 1907’de bu reçineye çeşitli tozlar ekledi ve dikkate değer ölçüde sert, şekillendirilebilir bir plastik yaratabildiğini gördü. Bu plastik kimyasal olarak polioksibenzilmetilenglikolanhidrit olarak bilinir, ama Baekeland ona basitçe Bakalit dedi.
Bakalit “termoset” plastikti yani ısındıktan sonra şeklini koruyan bir plastik. Isıya direncinden ve elektrik iletmemesinden ötürü Bakalit, çok geçmeden radyo, telefon ve elektrik yalıtkanı yapımında kullanıldı. Hızla başka amaçlarla da kullanılmaya başlandı.
Bugün pleksiglas, düşük yoğunluklu polietilen ve selofanı da kapsayan binlerce sentetik plastik vardır. Çoğunluğu petrolden ya da doğal gazdan elde edilen hidrokarbonlara (hidrojen ve karbondan yapılan kimyasallar) dayanır. Bununla birlikte son on yıllarda karbon lifleri, nanotüpler ve başka malzemeler eklenerek, kevlar gibi süper hafif, süper güçlü plastik malzemeler yaratıldı.
Leo Hendrik Baekeland Kimdir?
Leo Baekeland Belçika’da Ghent’te doğdu ve oradaki üniversitede okudu. 1889’da kimya doçenti oldu ve Celine Swarts ile evlendi. Genç çift New York’ta balayındayken, Baekeland ünlü bir fotoğraf şirketinin başkanı olan Richard Anthony ile tanıştı. Anthony, Baekeland’ın fotografik işlemlerle ilgili çalışmalarından o kadar etkilendi ki, onu kimya danışmanı olarak işe aldı. Baekeland ABD’ye taşındı ve çok geçmeden kendi işini kurdu.
Baekeland, zenginleşmesini sağlayan Bakaliti geliştirmeden önce Velox olarak bilinen ilk fotoğraf kağıdını icat etti.
Plastik dışında birçok buluşu vardır ve toplam 50’den fazla patenti tescil ettirdi. Ömrünün sonlarına doğru yalnızca konserve yiyen tuhaf bir münzevi oldu. 1944’te öldü ve New York’ta Sleepy Hollow Mezarlığına gömüldü.
Önemli Eserleri:
1909 – Paper on Bakelite read to the American Chemical Society
Plastik Hakkında Tarihsel Gelişmeler
1839 – Berlinli eczacı Eduard Simon, Anadolu sığla ağacından stiren reçine damıtır. Bir yüzyıl sonra bu, Alman IG Farben şirketi tarafından geliştirilip polistirene dönüştürdü.
1862 – Alexander Parkes ilk sentetik plastik Parkesini geliştirir.
1869 – Amerikalı John Wesley Hyatt, bilardo topu yapmak için fildişi yerine kullanılan selüloidi yaratır.
1933 – ICI şirketinden İngiliz kimyacılar Eric Fawcett ve Reginald Gibson ilk pratik polietilen yaratır.
1954 – İtalyan Giulio Natta ve Alman Kari Rehn, bugün en yaygın kullanılan plastik olan polipropilen birbirlerinden habersiz icat eder.